Akronim dan Singkatan

oLEH MUHAMMED SALEHUDIN AMAN

Dalam hal akronim dan singkatan ini, terdapat kekeliruan dalam kalangan pengguna bahasa Melayu, termasuk pelajar-pelajar untuk membezakan konsep akronim dengan singkatan. Kedua-dua akronim dengan singkatan kata mempunyai fungsi dan cara pembentukannya yang tersendiri.
Akronim ialah bentuk kata tunggal yang terjadi atau terbentuk daripada huruf-huruf pertama atau suku kata, ataupun bahagian-bahagian daripada perkataan-perkataan lain. Gabungan huruf awal dan suku kata daripada satu rangkai kata ditulis serta dilafazkan sebagai satu kata yang wajar.
Dalam bahasa Melayu, akronim tergolong ke dalam kata tunggal walaupun terbentuk daripada percantuman bunyi-bunyi pertama dalam sejumlah perkataan atau percantuman bahagian-bahagian daripada beberapa patah perkataan. Hal ini menunjukkan cara pembentukan akronim tidaklah seperti pembentukan kata-kata tunggal yang lain.
Dalam bahasa Melayu, terdapat sekurang-kurangnya empat jenis akronim. Yang pertama ialah akronim yang terbentuk daripada cantuman huruf awal perkataan-perkataan. Misalnya, ABIM terbentuk daripada huruf awal Angkatan Belia Islam Malaysia, LUTH daripada huruf awal Lembaga Urusan Tabung Haji, MARDI (Malaysian Agricultural Research Development Institute), EON (Edaran Otomobil Malaysia), dan ADUN (Anggota Dewan Undangan Negeri). Kesemua akronim ini merupakan singkatan bagi nama khas beberapa pertubuhan atau organisasi.
Jenis yang kedua ialah akronim cantuman huruf dan suku kata perkataan yang berdasarkan rasa sedap sebutan. Contohnya: INTAN daripada Institut Tadbir Awam Negara, BERNAMA daripada Berita Nasional Malaysia, MARA (Majlis Amanah Rakyat), PROTON (Perusahaan Automobil Nasional) dan PERHILITAN (Perlindungan Hidupan Liar Taman Negara).
Kata akronim jenis yang ketiga ialah kata yang dicipta berdasarkan cantuman suku kata awal perkataan. Misalnya. Cereka daripada cerita rekaan, cerpen daripada cerita pendek, cikgu (cik guru), tabika (taman bimbingan kanak-kanak), kugiran (kumpulan gitar rancak), PENA (Persatuan Penulis Nasional), PERNAS (Perbadanan Nasional), GAPENA (Gabungan Penulis Nasional), dan PULAPOL (Pusat Latihan Polis).
Jenis yang terakhir (yang keempat) ialah kata akronim yang terbentuk daripada percantuman bahagian awal perkataan dengan bahagian lain perkataan yang mengikutinya. Contohnya, angkubah daripada angka ubah, asbut daripada asap sabut, debunga (debu bunga), hakis (habis kikis), jaluran (jalan lurah), jenama (jenis nama), jentolak (jentera tolak), jurutera (juru jentera), kemas kini (ke masa kini), dan purata (pukul rata).
Harus diingat, kebanyakan akronim bahasa Melayu sudah menjadi istilah dalam bidang-bidang tertentu. Umpamanya, kata hakis menjadi istilah dalam bidang geografi, manakala kata angkubah menjadi istilah dalam bidang matematik.
Kekeliruan yang wujud tentang akronim dengan singkatan dalam kalangan komuniti bahasa Melayu ialah bahawa pengguna bahasa menganggap akronim dan singkatan itu sama, yakni bersinonim. Sebenarnya, akronim tidak bersinonim dengan singkatan kerana kedua-duanya mempunyai fungsi dan cara pembentukan yang tersendiri.
Ada beberapa unsur yang membezakan kedua-dua konsep ini. Pertama, akronim bertaraf kata tunggal kendatipun terbina daripada cantuman beberapa huruf, suku kata dan bahagian-bahagian kata lain, manakala singkatan tidak bertaraf kata.
Satu perkara lagi ialah akronim dapat dilafazkan sebagai satu kata, manakala singkatan tidak boleh dilafazkan sebagai satu kata, tetapi dilafazkan huruf demi huruf seperti / es pi em / bagi singkatan SPM (Sijil Pelajaran Malaysia), /pi bi bi/ bagi singkatan PBB (Pertubuhan Bangsa Bersatu). Lazimnya huruf-huruf dalam singkatan dipisahkan oleh tanda noktah, misalnya b.p. (bagi pihak), s.k. (salinan kepada), dan u.p. (untuk perhatian).
Demikian huraian ringkas tentang akronim dan singkatan bahasa Melayu. Kini, walaupun pembentukan kata akronim tidak digalakkan, namun kata tunggal ini sudah menjadi sebahagian daripada kosa kata bahasa Melayu dan sudah menjadi sebati dalam kalangan pengguna bahasa Melayu.